Wiedza o autyzmie

Czym jest autyzm?

Autyzm jest jednym z najcięższych zaburzeń rozwoju, o złożonej i wieloczynnikowej etiologii. Wciąż brakuje wiedzy wystarczającej do wskazania przyczyn autyzmu. Na postawie dotychczas uzyskanych wyników można stwierdzić, iż jest mało prawdopodobne, że przyczyna tych zaburzeń była taka sama u wszystkich osób. Współcześnie uznaje się, że autyzm jest skutkiem nieprawidłowości w przebiegu rozwoju OUN, których początek ma miejsce w okresie prenatalnym (Volkmar i wsp. 2005). W badaniach wielokrotnie odnotowywano różnice genetyczne, biochemiczne, fizjologiczne, czy neuroanatomiczne między populacją osób zdrowych a osobami, u których zdiagnozowano zaburzenia autystyczne.

Współcześnie, uwzględniając coraz to nowsze odkrycia dotyczące etiologii oraz specyfiki funkcjonowania dziecka autystyczego, próbuje się spoglądać na autyzm w trójwymiarowy sposób:

  • jako stan bÄ™dÄ…cy rezultatem deprywacji potrzeb psychicznych: głównymi objawami sÄ…: zamkniÄ™cie siÄ™ w sobie, przymusowe, czÄ™sto lÄ™kowe potrzeby utrzymania staÅ‚oÅ›ci rzeczy w Å›wiecie (koncepcje; L.Kannera, J.Prekop, P.R.Hobsona) (za:Winczura 2008),
  • jako efekt wrodzonego defektu kory mózgowej; centralnymi objawami sa: niezdolność myÅ›lenia o myÅ›leniu oraz wyobrażenia sobie stanu umysÅ‚u drugiego czÅ‚owieka, a także ograniczenie zdolnoÅ›ci tworzenia i posÅ‚ugiwania siÄ™ schematami niewerbalnymi (koncepcja S.Barona-Cohena, U.Frith i A.Lesliego) (za: Winczura 2008),
  • jako defekt w strukturach podkorowych (pieÅ„ mózgu), charakterystyczne objawy to; stwarzanie różnych dziwactw, bÄ™dÄ…cych obronÄ… przed nadmiarem pÅ‚ynÄ…cych bodźców, przy zaburzeniach integracji sensorycznej (koncepcje J.Ayres, C.H. Delacato, M. Van Soesta) (za; Winczura 2008).

Autyzm dziecięcy jest całościowym zaburzeniem rozwoju mający wpływ na wszystkie sfery funkcjonowania dziecka, według obowiązujących kryteriów diagnostycznych (ICD-10). Nieprawidłowy rozwój dziecka jest wyraźnie widoczny przed ukończeniem 3 roku życia. Przejawia się jakościowymi nieprawidłowościami w zakresie kontaktu i interakcji społecznych, komunikacji, sztywności w zachowaniach i zainteresowaniach, rozwoju poznawczym oraz funkcjonalnej lub symbolicznej zabawie. Na obraz funkcjonowania osób z zaburzeniami zaliczanymi do autystycznego spektrum składają się różne, mniej lub bardziej nasilone, dysfunkcje. Czas ich ujawniania się nie jest jednakowy. Różnice indywidualne dotyczą między innymi poziomu rozwoju umysłowego, waha się on od głębokiego upośledzenia po normę intelektualną.

Autyzm według klasyfikacji ICD-10 oznaczony jest numerem F84.0. Należy do grupy tzw. całościowych zaburzeń rozwoju oznaczonych symbolem F84, nazywanych także spektrum autystycznym (Blaylock 2008, Charles i wsp. 2008, Ospina i wsp. 2008). Nalezą tu:

  • F84.0 – autyzm dzieciÄ™cy,
  • F84.1 - autyzm atypowy,
  • F84.2 - zespół Retta,
  • F84.3 – inne dzieciÄ™ce zaburzenia dezintegracyjne,
  • F84.4 – zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszÄ…cym upoÅ›ledzeniem umysÅ‚owym i ruchami stereotypowymi,
  • F84.5 – Zespół Aspergera,
  • F84.8 – inne caÅ‚oÅ›ciowe zaburzenia rozwojowe,
  • F84.9 – caÅ‚oÅ›ciowe zaburzenia rozwojowe, nieokreÅ›lone (Klasyfikacja 1998, Charles i wsp. 2008)

 

Wspólną cechą chorób z kręgu spektrum autystycznego jest zaburzenie w komunikacji werbalnej i pozawerbalnej, a także trudności w rozumieniu zjawisk społecznych (Pietras, Witusik, Gałecki 2010).

Kryteria rozpoznawania autyzmu dziecięcego według ICD-10 są następujące:

  1. Nieprawidłowy lub upośledzony rozwój wyraźnie widoczny przed 3 rokiem życia, w co najmniej jednym z następujących obszarów:
    1. rozumienie i ekspresja językowa używane w społecznym porozumiewaniu się,
    2. rozwój wybiórczego przywiązania społecznego lub wzajemnych kontaktów społecznych,
    3. funkcjonalna lub symboliczna zabawa.
  2. W sumie co najmniej sześć objawów spośród wymienionych w punktach (1), (2) i (3), przy czym co najmniej dwa z nich z punktu (1) i po co najmniej jednym z punktów (2) i (3):
    1. Jakościowe nieprawidłowości wzajemnych interakcji społecznych przejawiane co najmniej w dwóch z następujących obszarów:
      • niedostateczne wykorzystanie kontaktu wzrokowego, wyrazu twarzy, postaw ciaÅ‚a i gestów do odpowiedniego regulowania interakcji spoÅ‚ecznych,
      • niedostateczny (odpowiednio do wieku umysÅ‚owego i mimo licznych okazji) rozwój zwiÄ…zków rówieÅ›niczych obejmujÄ…cych wzajemnie podzielane zainteresowania, czynnoÅ›ci i emocje,
      • brak odwzajemniania spoÅ‚eczno-emocjonalnego, przejawiajÄ…cy siÄ™ upoÅ›ledzeniem lub odmiennoÅ›ci reagowania na emocje innych osób, albo brak modulacji zachowania odpowiedniej do spoÅ‚ecznego kontekstu, albo sÅ‚aba integracja zachowaÅ„ spoÅ‚ecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych,
      • brak spontanicznej potrzeby dzielenia siÄ™ z innymi osobami radoÅ›ci, zainteresowaÅ„ lub osiÄ…gnięć (np. brak pokazywania, przynoszenia lub podkreÅ›lania wobec innych osób przedmiotów swego indywidualnego zainteresowania).
    2. Jakościowe nieprawidłowości w porozumiewaniu się przejawiane, co najmniej w jednym z następujących obszarów:
      • opóźnienie lub zupeÅ‚ny brak rozwoju mówionego jÄ™zyka, które nie wiąże siÄ™ z próbÄ… kompensowania za pomocÄ… gestów lub mimiki jako alternatywnego sposobu porozumiewania siÄ™ (czÄ™sto poprzedzane przez brak komunikatywnego gaworzenia),
      • wzglÄ™dny niedostatek inicjatywy i wytrwaÅ‚oÅ›ci w podejmowaniu wymiany konwersacyjnej (na jakimkolwiek wystÄ™pujÄ…cym poziomie umiejÄ™tnoÅ›ci jÄ™zykowych), w której zachodzÄ… zwrotne reakcje na komunikaty innej osoby,
      • stereotypowe i powtarzajÄ…ce siÄ™, idiosynkratyczne wykorzystanie słów i wyrażeÅ„, d. brak spontanicznej różnorodnoÅ›ci zabawy w udawanie ("na niby") lub zabawy naÅ›ladujÄ…cej role spoÅ‚eczne.
    3. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności przejawiane w co najmniej jednym z następujących obszarów:
      • pochÅ‚oniÄ™cie jednym lub liczniejszymi stereotypowymi zainteresowaniami o nieprawidÅ‚owej treÅ›ci i zogniskowaniu, albo jednym lub wiÄ™cej zainteresowaniami nieprawidÅ‚owymi z powodu swej intensywnoÅ›ci i ograniczenia, choć nie z powodu treÅ›ci i zogniskowania,
      • wyraziÅ›cie kompulsywne przywiÄ…zanie do specyficznych, niefunkcjonalnych czynnoÅ›ci rutynowych i zrytualizowanych,
      • stereotypowe i powtarzajÄ…ce siÄ™ manieryzmy ruchowe, obejmujÄ…ce albo stukanie lub krÄ™cenie palcami, albo zÅ‚ożone ruchy caÅ‚ego ciaÅ‚a,
      • koncentracja na czÄ…stkowych lub niefunkcjonalnych wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciach przedmiotów, sÅ‚użących do zabawy (jak: ich zapach, odczucie powierzchni lub powodowanego haÅ‚asu lub wibracji).
  3. Obrazu klinicznego nie można wyjaśnić innymi odmianami całościowymi zaburzeń rozwojowych, specyficznymi rozwojowymi zaburzeniami rozumienia języka (F80.2) z wtórnymi trudnościami społeczno-emocjonalnymi, reaktywnymi zaburzeniami przywiązania ani zaburzeniem selektywności przywiązania, upośledzeniem umysłowym (F70-72) z pewnymi cechami zaburzeń emocji i zachowania, schizofrenii (F20) o niezwykle wczesnym początku, ani zespołem Retta (F84.2) (Klasyfikacja 1998).

Zespół Aspergera

Zespół Aspergera (F84.5) to spektrum zaburzeń rozwojowych, które wpływają na to w jaki sposób osoba nimi dotknięta postrzega świat, przetwarza informacje i współdziała z innymi. Osoby z Zespołem Aspergera mają trudności w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi, mają problemy z komunikacją i myśleniem abstrakcyjnym, u części z nich występują trudności w uczeniu się. Zazwyczaj Zespół Aspergera diagnozowany jest później niż autyzm dziecięcy, ponieważ u dzieci tych nie występuje znaczące opóźnienie rozwoju poznawczego, a rozwój mowy i umiejętności komunikacyjnych jest wyższy niż u dzieci z autyzmem. Specyficzne trudności w interakcjach społecznych oraz sztywne, często bardzo zawężone zainteresowania są wyraźnie zauważalne dopiero wówczas gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole. Główny problem osób z Zespołem Aspergera polega na tym, ze nie tyle nie rozumieją oni świata, ile nie rozumieją innych ludzi. Nie potrafią przewidywać ich zachowań, bronić się przed nimi. Nie umieją nawiązywać prawidłowo ukształtowanych relacji społecznych, przyjaźni. Nie wiedzą, jak zachować się w danym momencie, nie zauważają bądź nie rozumieją odmienności własnego zachowania i braku akceptacji ze strony otoczenia. Często są określani nieszkodliwymi „dziwakami’. Nie wymagają kształcenia specjalnego ale terapii, która pomogłaby im lepiej rozumieć zachowania innych i bardziej kontrolować własne (Rozetti-Szymańska 2009).